Çalıştığınız iş yerinde ya da gittiğiniz bir kurumda yöneticilik yapan insanlar dikkatinizi çekti mi? Sizce toplumun önemli mevkilerinde yer alan liderler nasıl kişilerdir? Peki, boyun eğiciliğin, lider ya da yönetici kişiliğe sahip bireylerle ne ilgisi olabilir? Gelin hep birlikte bu kavramlara ve aralarındaki ilişkiye göz atalım.
Hayatımızın birçok yerinde lider ya da yönetici kişiliğe sahip bireyler ile karşılaşmışızdır. Lider vasıflı insanlara baktığımızda, bu kişilerin bulunduğu bölgede yarar sağlamaya çalışan, elindeki gücü kullanma becerisiyle çevresini de etkileyen kişiler olduklarını görürüz. Liderler sorumluluk alır, bilgisine ve zekâsına yönelik kararlar verebilir, ayrıca kendilerine bağlı olan kişileri de etkileme gücüne sahiptirler. Bu etki, çevresinde bulunan kişilerin gelişimini desteklemeye yöneliktir. Dışarıdan bakıldığında bencil görünseler dahi aslında ekip arkadaşlarını desteklerler. Yenilikçi olmaları, iletişim yeteneklerinin kuvvetli olması, vizyon ve misyon sahibi olmaları gibi pek çok dikkat çekici özelliğe sahiptirler. Özellikle iletişim yeteneklerinin kuvvetli olması, zorluk yaşanan durumları daha iyi yöneterek rahat ilişki kurmalarına olanak tanır. Gelişmelere bütünsel bakabilme becerilerinin yanında tutarlı, sabırlı ve pozitif özelliklere sahiptirler. Problem çözme becerileri yüksek liderler risk almaktan kaçınmaz, hayır demekten de çekinmezler. Kararlı ve açık sözlü olmaları da dikkat çeken bir başka özelliklerindendir.
Yöneticiler ise bir birimin sorumlusu konumunda olan kişilerdir. Tabiri caizse verilen görevle ilgili gözetim ve denetimde bulunurlar. Bu kişiler, ekibini doğru bir biçimde motive etmeye çalışırlar. Şeffaf olmanın yanında takdir ve ödüllendirme sistemini de kullanırlar. Eleştirilere açık olan yöneticiler daha çözüm odaklı olabilmektedir. Risk almaktan ziyade mevcut sistemin eksiksiz bir biçimde işlemesine önem verirler.
YÖNETİCİLER İLE LİDERLERİN ARASINDAKİ FARK NEDİR?
Yönetici kişilerin idarecilik özelliklerinin geliştiği, rutini sevdikleri, kuralcı, sistem odaklı ve kısa vadeli hedeflerin peşinde oldukları, mevcut durumu kabul ettikleri söylenebilir. Liderlerin ise, yeniliğe daha açık, orijinal fikirleri önemseyen, geliştirici, insan odaklı, uzun vadeli hedefler peşinde olan, sorgulayıcı ve mevcut duruma eleştirel yaklaşan, herkes için doğru olanı kovalayan bir tarzı benimsedikleri görülür.
Bahsettiğimiz bu yönetici ve lider kişilik özelliğine sahip bireylerle boyun eğici kişiler arasındaki ilişkiye değinmeden önce, boyun eğicilikten kastettiğimiz şeyi inceleyelim.
BOYUN EĞİCİLİK NEDİR? BOYUN EĞİCİ BİREYLERİN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Boyun eğicilik, otorite, toplum, baskı, aile, şiddet, değer yargıları, kültür ve kişilik gibi birçok dinamiğin etkisiyle, özellikle itaati ve uyumu da ön plana çıkaran bir davranış biçimidir. Yani tam anlamıyla, verilen bir emri sonuçlarını ve içeriğini araştırmadan doğrudan uygulama eğilimidir. Yapılan çalışmalara göre, bastırılmış bir kişilik özelliği olarak da değerlendirilebilir. Kavramın tanımı, kişilerin bulunduğu toplumdaki kültürel değerlere göre farklılaşabilir. Batı kültüründen çok doğu kültüründe daha egemen olduğu düşünülen boyun eğicilik, otoriter yönetimin bulunduğu ülkelerde korku duygusunun oluşmasıyla birlikte davranışlara yerleşmiştir. Başka bir deyişle korku, gönülsüz bir itaat davranışına yol açabilmektedir.
Peki, boyun eğici davranış eğiliminde olanların kişilik özellikler nasıldır? Bu bireyler, düşüncelerinin çoğunluğun görüşleri ile aynı olmasının bir rastlantı olduğu yanılsaması ile yaşamaktadırlar. Bu davranışa sahip insanlar, hedeflerine ulaşmakta ve ihtiyaçlarını karşılamakta güçlük çekerler. Dolayısıyla öfkeli ya da yetersiz hissedebilirler. Ancak başkalarına hizmet edebilecekleri yerlerde kendilerini rahat hissederler. Bir başkasının buyruğu doğrultusunda yaşayan birey için sadece yasa ve kurallar egemendir.
LİDER, YÖNETİCİ KİŞİLİK İLE BOYUN EĞİCİLİĞİN İLİŞKİSİ
Bu verilerden hareketle şu çıkarımı yapabiliriz: Boyun eğici bireyler, yeni davranışları daha uygun bulduklarından dolayı değil; bir takım kazanım elde edeceklerinden ya da cezadan kaçınmak için benimserler ve boyun eğmeyi sürdürürler. Kendilerini daha az değerli görerek düşüncelerindeki farklılıkları özgürce ifade edemezler ve hayır demekte zorlanırlar. Kolayca girişimde bulunamayan, özgüvenleri düşük ve sorumluluk almaktan kaçınan kişiler olarak karşımıza çıkarlar. Diğer bireyler tarafından yönlendirilmeye açıktırlar. Boyun eğici kişileri otoriteye bağlayan pasiflik içeren bir bağlılıktır.
Boyun eğici davranışlar, kişilik gelişimini olumsuz bir biçimde etkilemenin yanında toplumsal hayatın temel sorunlarını çözmeye yönelik tutum ve becerilerin gelişmesini de engelleyebilir. Özellikle yönetim gücünü elinde bulunduran bireylerin üst kademeye yönelik boyun eğici tutumları, yönetici kişiliğin gelişimini sekteye uğratabilmektedir.
Yöneticilerin üstleriyle olan ilişkilerinde boyun eğici olmaları, alt kademelerdeki insanlara karşı şiddeti onaylayan, otoriter bir biçimde davranmalarına neden olabilir. Boyun eğici davranan yönetici kişilerin, örgütün hayati önem taşıyan işlerinde ve gündelik sorunların çözümünde beklenen tutumu gösteremeyebileceği, ayrıca örnek bir yönetici modelinin belirginleşmesinde de engelleyici olabileceği görülür. Boyun eğicilik şeması olan bireyler, karşı tarafı memnun etmeye çalışarak çatışma olmaksızın ilişkisini sürdürmeye devam eder. Yöneticilerle çatışmadan kaçınıp cezalandırılmamak için duygularını, özellikle öfkesini bastırabilir. Yanlış olduğunu düşündüğü bir emri dahi yerine getirebilir ve işleyişin aksamasına neden olabilirler. Dolayısıyla boyun eğici bir tutumun sürdürülmesi hem kişiyi hem de çevresini olumsuz bir biçimde etkileyebilmektedir.
Liderlerin ise üretken, değişime açık ve çevresindeki bireyler üzerinde yönlendirici bir tavır takınmaları, oldukça az boyun eğici özellikler taşıdıklarını göstermektedir. Bu nedenle kolayca yönlendirilemezler. Yapılan çeşitli araştırmalar da bu tezi doğrulamıştır.[1]
Sonuç olarak lider, yönetici ya da boyun eğici özellikler gösteren bireylerden hangisi olursak olalım aldığımız kararların ya da davranışlarımızın ne ölçüde kendi tercihlerimize bağlı olduğunun farkında olmak, insan ilişkilerindeki bu ast-üst dinamiğini keşfetmek oldukça kıymetlidir. Bu sayede kendini ifade etme, fikir alışverişi yapabilme ve düşünce paylaşımı gibi becerilerimiz geliştikçe üretkenliğimiz artacak, duygularımız yerinde ve zamanında ifade bulacak, bizler de ruhsal anlamda daha sağlıklı bireyler olma yolunda ilerleyeceğiz. Peki, siz hangi kişilik özelliklerine sahipsiniz?
[1] Gençdoğan, B. (2006), “Lise Öğrencilerinin Sınav Kaygısı ile Boyun Eğicilik Düzeyleri ve Sosyal Destek Algısı Arasındaki İlişkiler”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(7), 153-164; Koç, M., Bayraktar, B., Çolak, T. S. (2010), “Üniversite Öğrencilerinde Boyun Eğici Davranışlarının Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(28), 257-280
