“Çünki eflâke urûc itdi Resûl/Âsümande buldu ervâha vüsûl” (Resulullah, yükselip feleklere/Göklerde ruhlara vâsıl oldu) (Nayi Osman Dede, Mirâciyye)
Yaşamak, yolda olmaktır. Yolların en şereflisi Allah’a (Celle Celaluh) varan ve Allah (Celle Celaluh) için, Allah (Celle Celaluh) ile yürünen yoldur. Bu öyle bir yürüyüş ki tüm yolların rehberi Muhammed (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) bu yürüyüş ile Sidretül Münteha’dan Tûba’ya varmıştır. Artık yürümek yolcuyu ve yolu aşmış; bu ruhanî yürüyüş bir uçuşa inkılâb etmiş ve miracı yaşatmıştır. Resulullah’ın (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) peygamberlik hayatının en yüksek noktasını temsil eden miraç, O’nun (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) rehberliğinde yürüyen biz müminlerin gönül yaşamıyla erişebilecekleri yol ve imkânlara ışık tutması sebebiyle asırlardır sohbet meclislerinin, dinî gündemlerin, satır aralarının en biricik meselelerinden olmuştur.
MİRACIN EDEBİYAT ve SANATA YANSIYIŞI
Peygamberimizin (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) ilâhî aşka seyri olan miraç, asrı saadetten bugüne ilmî, fikrî, tarihî metinlerde sanat eserlerinde ve bilhassa dînî-tasavvufî edebiyatta önemli bir yer tutmuş; Türkçe, Arapça, Farsça metinlerde çokça işlenmiş ve birçok kıymetli eser ortaya çıkmıştır. Bu eserler kimi zaman miracın bahsedildiği İsra Suresi ile müsemma olmuştur. Muhyiddin İbn’ül Arabî’nin Kitabu’l İsra ila Makami’l Esra eseri buna örnektir. Kimi zaman miraç kelimesinin önü veya sonrasına kitap yahut risale kelimeleri eklenerek isimlendirilmiştir; Şehabettin Ahmed el- Kalyûbi’nin Kitabu’l Mirac eseri buna örnek gösterilebilir. Türk ve İran edebiyatında miracı muhteva edinen manzum ve mensûr eserler “Miraciyye” ve “Miracname” terimiyle adlandırılmışlardır. Yine miracı konu edinen hat sanatları, minyatürlü eserler ve musiki eserleri de bu adlandırmaya sahiplerdir. (Yörür, Çerkeşîzâde, 2018)
Miraç hakkındaki Arapça eserlere baktığımızda miracı daha çok dinî/didaktik yönleriyle ele alan metinler ile karşılaşırız. Fars Edebiyatı’ndaki miraç konulu eserlerde edebî sunuş ön plandadır ve müstakil eserlerden ziyade Nizâmî-i Gencevî’nin Hamse’si, Ferîdüddin Attâr’ın İlâhînâme ve Esrârnâme mesnevileri, Molla Câmî, Hüseyin Vâiz-i Kâşifî gibi sanatkârların değişik eserlerinin içinde yer alan örnekler daha çok tanınmıştır.
Farklı isimlendirme ve nefis muhtevalarıyla daha çok menkıbevi anlatıma sahip olan bu eserler dinî edebiyat tarihimizde muazzam bir yere sahiptir ve müstakil bir eser olarak kaleme alındığı gibi şairlerin divanlarında ve mesnevî gibi farklı eserlerin içinde bir bölüm olarak da yer aldığı görülmektedir.
TÜRK EDEBİYATINDA MİRÂCİYYE
Türk edebiyatında miraç ilk defa, Türklerin topyekûn İslâm’a geçmesini sağlayan Satuk Buğra Han Destanı’nda yer almıştır. Anadolu sahasında ilk müstakil mirâciyye Tahkīk-i Mi’râc-ı Resûl ismiyle Ahmedî tarafından yazılmıştır. Mirâciyyeler zaman içinde belirgin özellikler kazanmıştır ve 15. yüzyıldan itibaren yaygınlaşmaya başlamıştır. Zaman içerisinde dinî-tasavvufî manzum eserlerin içinde miraç hadisesine bir bölüm ayrılmaya başlanmış ve devam etmiştir. Enver Tuncalp, Ali Genceli, Necip Fazıl Kısakürek ve Mustafa Âsım Köksal gibi isimler miraç konulu yeni tarz şiirler kaleme almışlardır. (Uzun, “Mirâciyye”, TDVİA)
MİRÂCİYYELERDE GÖRÜLEN ORTAK MUHTEVA
Manzum veya mensûr şeklinde, mesnevî, kaside gibi çeşitli türlerdeki mirâciyyelerin içeriklerinde değişmeyen başlıca özelliklerin bir kısmı şöyle sıralanabilir:
- Miracın, bir gece yürüyüşünün neticesi olması itibariyle deruni hayat için pek çok zenginlik barındıran “gece” mirâciyye girişlerinde karşımıza “o şeb, ol şeb, bu şeb” formlarında sıkça çıkmaktadır.
- Kur’ân-ı Kerîm’in birçok yerinde Rabbimizin (Celle Celaluh) dikkat çektiği ve yemin ettiği yıldızlar ve gök, mirâciyyelerin ana unsurlarındandır ve tasavvufî yönleriyle detaylıca ele alınır.
- Resulullah’ın (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) miraçtaki bineği Burak’ın uzunca işlenen tasvirleri, mirâciyyelerin en önemli konularındandır.
- Peygamber’in (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) Mescid-i Aksâ’da diğer peygamberlere namaz kıldırmasıyla onlardan üstün oluşu bilhassa vurgulanır.
- Mirâciyyelerde üzerine en çok durulan husus miracın ana safhası olması sebebiyle Kudüs’ten gökyüzüne yükseliş merhaleleridir ve cennet, tûbâ, hûriler, köşkler, ırmaklar ve cehennem hayatı tasvirleri ile detaylandırılır.
- Sidretü’l Münteha’ya varış, dergâh-ı izzete yükseliş ve kabul ediliş, ardından Ruyetullah, miracın en önemli aşaması olarak genişçe anlatılır.
- Resulullah’ın (Sallallahu Aleyhi ve Sellem) Rabbi (Celle Celaluh) ile mükâlemesi, namazın müminlerin miracı olarak hediyesi ve yükseliş boyunca gerçekleşen tüm mucizeler, maddi ve ruhani tüm yönleriyle en derin ifadelerle, benzetmeler ve söz sanatlarıyla gönüllere ve akıllara nakşolacak edebî şekilde mirâciyyelerde yer bulur. (Kançal, Taşkent; Osmanlı Kültür Ortamında Miraç, 2021)
KUTB-İ NÂYÎ OSMAN DEDE’DEN
Türk Edebiyatı’nda miraç söz konusu olduğunda bahsedilmeden geçilemeyecek en önemli isimlerden biri şüphesiz Nâyî Osman Dede’dir. Bugün miraciyye denildiğinde hatıra Osman Dede’nin şiir ve mûsikî dehasını gösteren 102 beyitlik eseri Mirâciyye gelmektedir. Kaynaklara göre (Bayraktar, Nayi Osman Dede, 2021) 1700’lü yılların başında zamanın büyük mutasavvıflarından olan Nasûhi Dergâhı şeyhi Mehmet Nasûhi Efendi, Üsküdar Doğancılar’daki makamında bir Regâib gecesinde Osman Dede’den miracı anlatan bir eser meydana getirmesini rica etmiştir. Teklifi alan Osman Dede sonraki Miraç Kandili’ne kadar kısa bir süre içerisinde mesnevî tarzında hem güftesini hem bestesini yaptığı şaheserini tamamlamıştır. Eser ilk defa bugün de yerini koruyan Nasuhî Câmii’nde okunmuştur. Tekkelerin kapatılmasından sonra ise mirâciyye ilk olarak 12 Mayıs 1951’de Aziz Mahmud Hüdâyî Âsitânesi’nde okunmuştur.
Günümüzde hâlâ Miraç kandillerinde gerçekleşen özel törenlerde okunan eser, Türk Edebiyatı’nın ve Türk Mûsikî Sanatı’nın en nadide eserleri arasındadır. (Kara, Mirâciyye ve Bursalı Safiye Hanım Vakfiyesi, 2014)
