Tanzimat Sultanı Abdülmecid’in annesi, Sultan II. Mahmud’un eşi olan Valide Sultan…
Gürcü asıllı fakir bir ailenin kızı olan Valide Sultan, saraya cariye olarak verilmiştir ve doğumu hakkında net bir bilgi bulunmamaktadır. Sarayda yetiştirildikten sonra II. Mahmud ile evlendirilir. Şehzade Abdülmecid’in dünyaya gelmesiyle “İkinci kadınlığa” yükselir. Valide Sultan, dört evlat dünyaya getirir fakat üç evladını kaybeder. Tek evladı Abdülmecid’e sıkıca bağlanır. 1839 yılında eşinin vefatı üzerine Şehzade Abdülmecid, 16 yaşında devletin başına geçmek zorunda kalır. Abdülmecid’in cülusuyla birlikte “Valide Sultan” ve “Mehd-i Ulyâ-yı Saltanat” unvanlarını alır.1
DEVLET İŞLERİNDE VALİDE SULTAN
Yaşamış olduğu dönemi incelediğimizde Osmanlı’nın hem dış hem iç sıkıntılarının olduğu, belirli reformların yapıldığı ve dışarıdan borç alınan bir dönem geçirilmektedir.2 Tanzimat padişahı olarak bilinen Sultan Abdülmecid’in genç ve tecrübesiz olması hasebiyle Bezmiâlem Valide Sultan, devlet idaresinde evladına yol göstermiştir. Padişah seyahatte iken bizzat saray ve devlet işleriyle alâkadar olmuş, devlet büyükleriyle görüşmelerde bulunmuş ve onlara ziyafetler vermiştir. Devlet işlerinde evladına desteği her zaman yapıcı ve devletin bekasını düşünerek olmuştur. Bunların yanında haremin tüm sorumluluğu da Valide Sultan’ın üzerindedir.
TÜM UNVANLARIYLA BİR ANNE
Üç evlat acısı yaşamış olan Valide Sultan’ın tek oğlu Abdülmecid ile aralarında güçlü bir bağ vardır. Oğluna yazmış olduğu mektuplarda “Şevketlü Tatlı Canım Gözüm Nur-ı Efendim, Şevketlü mehabetlü Nur-i Didem Sermaye-i Hayatım Arslanım Efendim…” şeklinde hitapları aralarındaki sevgi bağının kelimelere dökülmüş hâli gibidir. Bezmiâlem Valide Sultan, Padişah seyahate çıkacağı zaman sevdiği yemekleri hazırlatmayı ihmal etmez, her anne gibi dikkatli olması, üşümemesi ve dinlenmesi için uyarılarda bulunurmuş.
EN ÇOK VAKIF YAPAN VALİDE SULTAN
Bezmiâlem Valide Sultan akıllı, merhametli, şefkatli ve cömert özellikleriyle tanınan ve dünyevî gösterişlerden kendini alıkoymaya çalışan yapısıyla bilinen bir hanımdır. İsrafı sevmez ve elindeki imkânları hayır işlerinde kullanmaktadır. Valide Sultan makamına geldikten sonra her yıl düzenli olarak umre ve hac ziyaretlerini vekâleten yaptırmıştır. Kullandığı eşyalarında bulunan gümüş ve altın işlemelerin dahi zekâtını vermiştir. Gösteriş tutkusu olan ve fazlaca israf eden evladı, genç padişah Sultan Abdülmecid’i ise hayatta olduğu sürece uyarıp dizginlemeye çalışmıştır.
Sultan Abdülmecid’in padişahlığı sırasında devletten aldığı maaşı ve kendine ait diğer gelirlerini hayır işlerinde kullanmıştır. Mahalle aralarını dolaşarak muhtaç olanların ihtiyaçlarını gidermiş, yetim ve kimsesiz kızların yanında olmuştur. Halk ile sokaklara inerek ilgilenmiş ve sıkıntısı olanlar şikâyetlerini rahatlıkla ona iletmişlerdir. Sadece Müslüman tebaanın değil gayrimüslim tebaanın da gözünde sorunlarına çare bulan bir devlet ana gibi olmuştur. Kurban Bayramı öncesi medrese çalışanlarına, öğrencilerine, karakollara, ihtiyaç sahiplerine, saraylı hanımlara ve kendi hizmetinde çalışanlara kurbanlık koç dağıtmıştır. Tekke ve dergâhlara yardımlarda bulunmuştur. Gelirinin büyük kısmı ile de vakıflar kurmuş ve bu vakıfların giderlerini karşılamıştır. Bezmiâlem Valide Mektebi, Bezmiâlem Sıbyân Mektebi gibi daha nice mektepler, çeşmelerin yanı sıra Galata Köprüsü ve Dolmabahçe Camii’ni yaptırmıştır.3
Yaptırmış olduğu hayırlardan en çok bildiğimiz Gurebâ-yi Müslimin Hastanesi’dir. Hastanenin yapılış amacı şimdilerde hepimizin gündeminde olan bir salgındır. İstanbul’da ortaya çıkan çiçek ve kolera salgını nedeniyle şifahaneler, darüşşifalar yeterli gelmeyince bu hastane yapılır. Adından da anlayacağımız gibi sadece Müslüman, erkek, muhtaç ve kimsesiz “Garipler” in parasız tedavi göreceği bir kurumdur.4 Bezmiâlem Valide Sultan Mekke’de de aynı hastaneden yaptırmak ister ve inşası başlatılır. Mekke’deki Gurebâ-yi Müslimin hastanesi tamamlanamadan Valide Sultan vefat eder ve hastane, Sultan II. Abdülhamid tarafından tamamlanır. Vefatına kadar örnek bir valide sultan gibi yaşar ve kurmuş olduğu vakıflar sayesinde “En çok vakıf yapan valide sultan” unvanını da alır.5
DÜNYAYA ANLAM KATAN BİR KADININ KÜTÜPHANESİ
Okumak, insan ruhunun gıdasıdır. Aynı yemek yemek gibi okuyarak da beslenmek şarttır. Yediklerimiz nasıl fiziğimizi etkiliyorsa okuduklarımız da ruhumuza etkiler. Dünyaya anlam katabilmek, elinde bulunan fırsatları Allah rızasına göre kullanabilmek, sarayda padişahtan sonra söz sahibi olabilmek, haremin idaresi de elinde iken nefsine hâkim olabilmek tartışılmaz iyi bir beslenmenin sonucudur.
Bezmiâlem Valide Sultan’ın kütüphanesini genel olarak Tefsir, Hadis, Tasavvuf gibi dinî ilimlerin yanında Lügat, Dünya ve Osmanlı Tarihi, Fenn-i Edeb, Tıp, Astroloji, Astronomi ve edebî divanlar oluşturmaktadır. Burada çoğunlukla sanatsal değeri yüksek el yazması kitaplar bulunmaktaydı. 439 ciltlik bu kütüphaneyi Darulmaarif Mektebi’ne bağışlamıştır.6
Bezmiâlem Valide Sultan’ın en çok kullandığı mührünün üzerindeki yazı, manevî dünyası hakkında güzel bir örnek olarak önümüzde durmaktadır.
“Muhabbetten Muhammed oldu hâsıl
Muhammed’siz muhabbetten ne hâsıl
Zuhûrundan Bezmiâlem oldu vâsıl.”
Son asra damgasını vuran Gürcü asıllı fakir bir ailenin kızı iken Bezmiâlem Valide Sultan olan bir hanımın yaşam serüvenine şahit olduk. Sarayda Padişah sonrasında söz sahibi olacak kadar güçlü ve akıllı bir kadın olan Valide Sultan’ın elindeki nimetleri hayırda kullanarak halkın gözünde “Dünyaya anlam ve neşe katan” insan olması ve vefatıyla kaybolup gitmeyen eserleri, O’nu Osmanlı sarayında yaşamış valide sultanlardan ayırdı. Bu örnek şahsiyetin hayatı bizlere elimizdeki fırsatları kullanarak bir kişi dahi olsa insanların dünyasına anlam katmanın ve dünyaya iz bırakarak gitmenin önemini gösterdi.
Şimdi kendi dünyamıza dönelim, var olduğumuz yerde bizler nasıl izler bırakmak isteriz?
1 M. Hüdai Şentürk, “Bezmiâlem Vâlide Sultan” Dia
2 Cevdet Küçük, “Abdülmecid” Dia
3 Saray Konferansları “Bezmiâlem Valide Sultan’ın Hayatından Kesitler” Prof. Dr. Arzu Terzi
4 https://web.archive.org Bezmiâlem Valide Sultan’ın Hayatı, Eserleri ve Vakıf Gureba Hastanesi
5 Konferans “Osmanlı Sarayında Valide Sultan Olmak”, Bezmialem Valide Sultan Örneği, Arzu Terzi
6 Röportaj “Bezmialem Valide Sultan İslam Dinine Bağlı ve Manevi Yönü Güçlü Bir Müminedir” Koray Tümay, “Bir Valide Sultan Kitaplığı”, Hümeyra Şahin /www.aksam.com.tr
