Afganistan’da 12 yaş üstü kadınların eğitim almasının yasak olması ciddi bir insan hakları sorunudur. Bu yasak, Taliban hükümetinin 2022 Aralık ayında 12 yaş üstü kızların eğitim almasını yasaklama kararı olarak yürürlüğe konulmuştur.
Bu uygulama, uluslararası toplumun Afganistan’a yatırım yapmasını ve Afganistan’ın yeniden inşasına destek vermesini engelleyen en büyük zorluklardan biri olarak ifade edilmektedir.
Afganistan’da kızların eğitimini tekrar başlatmak ve geliştirmek üzere, Ortadoğu Küresel İlişkiler Konseyi (Middle East Council on Global Affairs) uzmanı M. El-Şamari, stratejik öneriler içeren bir politika belgesi yayınlamıştır (Aralık 2023). Bu politika belgesi, Afgan tarihinin sosyal, dini ve ekonomik iç görülerine dayanarak öneriler sunmaktadır. Politika belgesinin en önemli amacı, Taliban hükümeti ile bu konuda bir müzakere süreci oluşturmaktır. Konu başlıkları aşağıdaki gibi ifade edilmektedir:
- Kızlar için ilköğretim ve uzaktan öğretimin geliştirilmesi: uzak kırsal bölgelerde ilköğretim okullarının inşa edilmesi ve üniversite düzeyindeki kızlara çevrimiçi eğitim olanakları sunulması,
- Kadınlar için “Dini Okul” sistemine yatırım yapmak, bu sistemi içerik olarak geliştirmek ve kadınların akademik ve pratik olarak güçlendirilebilmesi için yasal çerçeveler oluşturmak,
- Diğer İslami toplumlar ile entegrasyonu teşvik etmek: Afgan toplumu ile diğer İslami toplumlar arasındaki diyaloğu teşvik etmek.
Taliban, 2021 Eylül’den itibaren Afganistan’da ilkokuldan sonra kızların eğitim almasını yasakladı. UNESCO verilerine göre, Afgan kızlarının ve genç kadınlarının %80’i (2.5 milyon kadın) okula gitmiyor. Afgan kızlarının %30’u hiç okula gitmedi.
Aslında Afgan kadınlarını eğitmek, ülkede resmi eğitimin başlangıcından bu yana her zaman zor ve karmaşıktı. Sürekli olarak engellerle karşılaşılmıştı. Hâlbuki 1900’lerin başlarında, Amir Habibullah Han’ın saltanatı döneminde, ilk kız ilkokulu açıldı ve İngilizce müfredat bile izlendi. Ancak, kısa sürede kabile şefleri ve dini liderlerin ciddi muhalefeti ile karşılaşıldı. Amanullah ve Mahmud Tarzi ile birlikte, yeni bir reformist hareket başladı, eğitimde hem erkekler hem de kadınlar için eşit fırsatlar sunmaktaydı. O dönemlerde çokeşlilik yasaklandı. Kadınların işgücüne katılımı teşvik edildi, ne yazık ki gene sert bir direnişle karşılaşıldı.
1990’lara gelindiğinde, yükseköğretime kayıtlı öğrenci sayısı 14.600’e yükselmişti, bunların yaklaşık %60’ı kızlardan oluşmaktaydı. O yıllarda Kabil Üniversitesinde 620 kadın öğretim üyesi vardı.
1992-1996 yılları arasında, Mücahitler Döneminde, kadınların üzerindeki önemli kısıtlamalara ve zorlu güvenlik ortamına rağmen kadınların eğitimi devam etti.
2021 UNESCO Raporuna göre, 6.5 milyon ilkokul öğrencisinin %40’ı, 400 bin üniversite öğrencisinin %24,6’sı kızlardan oluşuyordu. Kadınlarda okuma yazma bilmeme oranı 2011 ile 2018 arasında %83’ten %70’e düştü.
Bugün için Taliban’ın kadınların eğitimi konusunda kısıtlayıcı, zorlayıcı tutumu ve kuralları ve de bu konuda net yasaları olduğu bilinmektedir. Sunulan bu politika belgesinde, Taliban’ın yasaklamadığı ilköğretimden başlayarak kadın eğitiminin kapsamını genişletmek için hem finansal hem de akademik destek sunmak hayati önem taşımaktadır.
Özellikle üniversite çağına gelen kız öğrencilere destek olmak için çevrimiçi üniversite programları (MOOCs veya benzer eğitimler gibi) ve burslar sağlanmalıdır. Afganistan’ın Türkiye, Malezya, Endonezya ve İran gibi diğer İslam toplulukları ile var olan entelektüel izolasyonunu kırmak, muhafazakâr çevrelerde kadınların çalışmalarının normalleşmesinde önemli bir rol oynayabilir.
Politika belgesi, diğer önemli bir başlık olarak, kadınların eğitimi ve istihdamına yönelik algıları değiştirmeyi savunmaktadır. Ne üzücüdür ki, Afgan kızlarının okul dışında geçirdikleri her 1.000 gün, 3 milyar öğrenme saatinin kaybedilmesi anlamına geliyor; bu da her yıl öğrenilmemiş bir milyar ders anlamına geliyor.
(The Middle East Council on Global Affairs, Politika Belgesi’nden yararlanılmıştır.)
